Klimaatneutraal wil zeggen zonder negatief effect op het klimaat. In de praktijk betekent dit dat producten en diensten bij de productie/bouw, het gebruik en in de afdankfase geen uitstoot van CO 2 (en andere broeikasgassen) veroorzaken.
Dit kan worden bereikt door energiebesparingsmaatregelen en door toepassing van duurzame energie. Wat dan nog resteert aan CO 2 -uitstoot moet elders worden gecompenseerd. Compenseren kan door het investeren in projecten op het gebied van energiebesparing en duurzame energie. Van belang hierbij is het voorkomen van dubbeltellingen, quasi besparingen en quasi compensaties. In dit verband dient met compenserende maatregelen buiten de gemeente prudent te worden omgegaan. Want wie mag een compenserende maatregel op haar boekje schrijven? De gemeente of het land waar de compensatie plaats vindt of de gemeente die de kosten ervan op zich neemt? En hoe en door wie wordt controle uitgeoefend?
Definitie
Voor het begrip klimaatneutraal bestaat een simpele uitleg: “Zonder effect op het klimaat”. Volgens experts slaat het woord, dat alleen in Nederland bestaat, de plank mis omdat het klimaat niet beheersbaar is. Broeikasgas-neutraal, dat zou gepaster zijn. Maar al is klimaatneutraal inhoudelijk dan geen adequate term, laten wij het daarbij maar even houden. Er bestaat echter geen eensluidende definitie dat “klimaatneutraal” omschrijft.
Afbakening
De eerste stap die in een gemeente of provincie gemaakt dient te worden, is de afbakening van de doelstelling. Welke ambitie streeft zij na? Op welke manier gaat zij daar invulling aan geven en welke onderdelen van de organisatie en omgeving worden erbij betrokken? En wat zijn de richtlijnen/voorschriften vanuit Den Haag en Brussel?
Klimaatneutraal, CO 2 -neutraal of energieneutraal?
Een klimaatneutrale organisatie is een organisatie die geen invloed uitoefent op het klimaat bij ál haar activiteiten. Dit bereikt zij door netto geen broeikasgassen als kooldioxide (CO 2 ), methaan (CH 4 ), lachgas (N2O) en een aantal fluorverbindingen meer te laten vrijkomen resp. deze gassen elders binnen haar machtsgebied te compenseren. Deze gassen versterken namelijk het natuurlijke broeikaseffect met gevolgen voor het klimaat en de maatschappij.
Gemeentelijke organisatie
Deze onderdelen horen zonder twijfel tot de gemeentelijke c.q. provinciale organisatie. Zelfs hier is echter onduidelijk wat er onder moet worden gerangschikt. Ook energieverbruik bij productie/bouw, het gebruik en in de afdankfase van vaste activa? Bij andere onderdelen ligt dat eveneens ingewikkeld. Het kan zijn dat voor bepaalde diensten een gedeelde verantwoordelijk geldt of dat ze geprivatiseerd zijn. Voor een gemeente kun je denken aan:
Gemeenten zullen bij hun eigen organisatie moeten nagaan hoe deze diensten organisatorisch zijn vastgelegd en in hoeverre zij hiervoor verantwoordelijk dragen. En ook
als zij geen juridische verantwoordelijkheid heeft, kan een gemeente er natuurlijk nog steeds ervoor kiezen om het onderdeel op te nemen in de ambitie.
Feitelijk dient een gemeente eveneens te compenseren voor elke boom waarvoor zij een kapvergunning afgeeft en tuinafval van de gemeentelijke terreinen resp. vanaf het gehele areaal van de gemeente. Bomen en tuinafval bevindt zich in de eerder genoemde afdankfase waar bij verwerking (verbranden) CO2 uitgestoten wordt. Droog hout bevat 50% koolstof (C), 6% waterstof (H), 43% zuurstof (O) en 1% stikstof (N). Een boom van 30 jaar weegt ongeveer 25 ton. Na kappen en verwerking daarvan komt dus 12.500 kg koolstof; dus is ruwweg 30.000 kg CO2 dat gecompenseerd moet worden.
Uitstoot derden
Tevens zouden activiteiten van derden, die met toestemming van een gemeente op haar terrein plaats vinden en tot uitstoot van klimaat gassen leiden, gecompenseerd dienen te worden. Dit is met name het geval indien revenuen van deze activiteiten (deels) ten goede komen aan de gemeente.
Het is feitelijk onhaalbaar om een gemeente op te zadelen met het zelf compenseren van deze uitstoot. Wel kan een gemeente bij nieuw-vestiging van ondernemingen hieraan eisen stellen.
Milieuvergunningen dienen een hoofdstuk hiervoor te bevatten. Door middel van de aankoop van milieurechten kan een nieuwe onderneming verplicht worden zelf compenserende maatregelen te treffen.
Bewoners
In de definitie van “klimaatneutraal” dient een gemeente tevens op te nemen in welke mate activiteiten van bewoners tot de doelstelling behoren.
Eindigheid van grondstoffen.
Niet alleen het klimaat vormt een probleem maar ook de beperktheid van grondstoffen die de mens uit de aarde put. De bevolkingstoename en het daarbij gewenst niveau van leefbaarheid/luxe eist steeds meer grondstoffen die irreversibel uit de aarde worden gewonnen. Naast het streven naar “klimaatneutraal” is ook een streven naar maximaal hergebruik van deze grondstoffen van belang.
Voedselketen
De transportweg van voedingsmiddelen moet zo kort mogelijk worden houden. Een afweging dient te worden gemaakt tussen de energiekosten van lokaal geproduceerd voedsel inclusief het transport daarvan en dat van elders. Een stap terug ten aanzien van het gehele jaar door beschikbaar zijn van alle soorten gekweekte producten (die voor een deel van het jaar uit andere werelddelen komen) is aan te bevelen.
Zelfvoorziening in energie
De overheid dient initiatieven te blijven nemen om bedrijven en particulieren aan te zetten tot vermindering van inkoop van energie. Dit kan door efficiency verbetering en door eigen opwekking van energie.
Verkeer
Ook op het gebied van verkeer zijn maatregelen tot verbetering van efficiency welkom. Betere spreiding van verkeer over het etmaal (kan leiden tot een vorm van 24 uurs economie), afstelling van stoplichten (3 seconden geel vóór groen), start stop systemen zijn voorbeelden daarvan.
Gemeente Zaanstad
Zaanstad wil in 2020 klimaatneutraal zijn. Belangrijk is hier welke definitie wordt gehanteerd voor “klimaatneutraal”. Volgens ons gemeentebestuur is “klimaatneutraal” indien de verbruikte energie gelijk is aan de opgewekte duurzame energie. De belangrijke bron van CO2 en andere klimaatgassen door de stort Nauerna wordt daarbij veronachtzaamd. Een betere definitie is “alle CO2 en andere klimaatgassen geproduceerd door menselijke activiteiten (en dat is ook de stort) binnen het areaal van de gemeente”.
Volgens een rapport van ons college kan ruim 20% van deze (zeer beperkte) definitie alleen maar worden bereikt door elders bomen te laten planten. Maar wordt daarmee het doel bereikt? Waarom bomen planten? Wel, dat is omdat binnen de gemeente CO2 uitstoot plaats vindt welke door deze bomen in de vorm van gebonden koolstof moet worden geneutraliseerd. Maar na 20 of 30 jaar worden deze bomen weer verwerkt in houten constructies (of direct in z.g. biomassa) die uiteindelijk weer worden verbrand met CO2 uitstoot als gevolg. Dat zou betekenen dat onze gemeente dan weer opnieuw het zelfde aantal bomen elders moet laten aanplanten anders is het uitstel van executie. Zou dit niet gebeuren dan houden wij ons zelf toch voor de gek met deze bomen aanplant! Besluiten wij nu om ook over 20 of 30 jaar weer opnieuw te planten dan zullen wij nu daarvoor vanaf nu geld moeten reserveren. Dat is een enorme wissel op de toekomst. En wie houdt in de gaten dat de zelfde boom niet twee keer wordt “verkocht” als compensatiemiddel? En wie houdt in de gaten dat inderdaad na 30 jaar weer een nieuwe boom wordt geplant? Met deze problematiek kan een hele afdeling draaiende worden gehouden. Conclusie; bomen aanplant lijkt goed maar is het niet. Een andere conclusie is dat 2020 klimaatneutraal op andere wijze zal moeten worden nagestreefd.
Hoe onvermijdbaar is de emissie door de stort Nauerna? Kunnen de vrijkomende gassen voor hergebruik worden opgevangen? Wat is het rendement van windmolens en hoe ligt dat bij zonnepanelen?
Conclusie
Alvorens een gemeente besluit tot de doelstelling “klimaatneutraal” dient zij vast te stellen welke activiteiten binnen haar gemeentegrenzen daarbij in aanmerking worden genomen. Vervolgens kan een tijdspad worden vastgelegd en de route hoe deze doelstelling wordt gerealiseerd. Tevens is het zaak daarbij een opstelling te maken van de directe kosten die daarmee verband houden.
De doelstelling “klimaatneutraal” is als het ware een balans. Wat levert het op voor het wereld klimaat en wat zijn de kosten die een gemeente daarbij verantwoord acht op haar schouders te nemen.
En wat verstaat de gemeente Zaanstad onder “Klimaat neutraal”?
Als toelichting is daaraan toegevoegd:
Deze definitie met haar toelichting laat veel vraagtekens open. Een onderwerp waard voor verdere studie.
Vereniging Hart voor Stad
Bert Bok voorzitter Will Evers secretaris